Rozmieszczenie geograficzne
Występuje na terenach górskich i podgórskich Europy. W Polsce najliczniej występuje w Sudetach i na Pojezierzu Mazurskim, rzadziej, na rozproszonych stanowiskach na Dolnym Śląsku, Wyżynie Małopolskiej, w Górach Świętokrzyskich i w Bieszczadach Zachodnich. W Bieszczadach występuje na 4 stanowiskach: Przełęcz Bukowska, pod Haliczem, na Opołonku i w Siankach.
Morfologia
Łodyga
Zielona, krótko omszona, prosta, osiąga 15-60 cm wysokości, wyrastająca z krótkiego kłącza. Na szczycie łodygi jeden koszyczek i dwa po bokach (rzadziej cztery).
Liście
Całobrzegie lub ząbkowane. Liście odziomkowe zebrane w rozetę, odwrotnie jajowate i wydłużone, bardzo grube, bez ogonków, z nerwem głównym wyraźnie widocznym od spodu blaszki liściowej (pięcio- siedmionerwowe). Liście łodygowe są mniejsze, zebrane w 1-3 pary, naprzeciwległe, trochę lepkie, 3-nerwowe, siedzące, obejmujące łodygę.
Kwiaty
Koszyczek kwiatowy po rozpostarciu ma średnicę około 20 mm i głębokość około 15 mm. Osadnik koszyczka składa się z 18–24 wydłużonych, lancetowatych okrywolistków o ostrym szczycie, ułożonych w 1 lub 2 rzędy. Są one długości około 8–10 mm, zielone i z widocznymi pod lupą na stronie zewnętrznej żółtawozielonymi włoskami. Pomarańczowożółta korona ma 7–10 równoległych nerwów i zakończona jest 3 małymi łatkami. Dno kwiatowe o średnicy około 6 mm jest wypukłe, dołeczkowane, pokryte włoskami. Na brzegu występuje około 20 kwiatów języczkowatych długości 20–30 mm. W części środkowej występują liczniejsze kwiaty rurkowate, długości 4–8 mm które są promieniste. Pręciki z wolnymi pylnikami są niecałkowicie wykształcone. Wąska, brunatna zalążnia posiada znamię podzielone na 2 części odgięte na zewnątrz. Krótka korona ma 5 odgiętych łatek a 5 płodnych pręcików jest zrośniętych pylnikami.
Owoce
Owłosiona niełupka o dł. 4–5 mm.
Korzeń
Liczne, cienkie, brunatne.
Biologia i ekologia
Bylina, hemikryptofit. Okres kwitnienia: czerwiec (niziny) – sierpień (góry). Cała roślina jest trująca. Występuje na pogórzu, na niżu sporadycznie. Najczęściej w piętrze alpejskim i subalpejskim, na glebach kwaśnych, do wysokości 2500 m. Można ją spotkać na polanach leśnych lub łąkach. Roślina światłolubna, ale znosząca okresowe zacienienie. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla rzędu (O.) Nardetalia[5]. Liczba chromosomów 2n=38[6].
Zagrożenia i ochrona
Roślina objęta ścisłą ochroną gatunkową. W Czerwonej liście roślin i grzybów Polski jest umieszczona w grupie gatunków narażonych na wyginięcie (kategoria zagrożenia V)[7]. Wprowadzenie w XVIII wieku arniki górskiej do aptek spowodowało wzrost jej popularności wśród zielarzy i aptekarzy. Prawdopodobnie niekontrolowany zbiór przyczynił się do jej przetrzebienia. W konsekwencji wzięto ją pod ścisłą ochronę. Surowiec zielarski pochodzi z upraw.
Zastosowanie
Roślina lecznicza
Surowiec zielarski
Kwiat arniki (Arnicae flos) – wysuszone, całe lub częściowo rozpadnięte koszyczki o zawartości nie mniej niż 0,40% sumy laktonów seskwiterpenowych[4]. Surowiec zawiera flawonoidy, laktony seskwiterpenowe (helenalina, dwuhydrohelenalina), trójterpeny, olejek eteryczny, irydoid, fenolokwasy wolne i związane, aminy, fitosterole.[potrzebne źródło]
Działanie
zewnętrznie na krwiaki, stłuczenia, obrzęki pourazowe, oparzenia, ukąszenia owadów a także do płukania jamy ustnej. Koszyczki kwiatowe mają liczne substancje czynne o działaniu przeciwzapalnym, przeciwreumatycznym i antyseptycznym. Stosowana wewnętrznie wzmacnia i uszczelnia ściany naczyń krwionośnych, działa przeciwzakrzepowo oraz poprawia krążenie krwi.
Zbiór i suszenie
surowiec zbiera się w początkowym okresie kwitnienia rośliny i suszy w warunkach naturalnych.
Przeciwwskazania
Chorzy na płuca nie powinni zażywać nierozcieńczonej nalewki z arniki. Mogłoby to doprowadzić do krwotoku w płucach, gdyż składniki tej rośliny działają bardzo pobudzająco na układ żylny[potrzebne źródło].
Roślina kosmetyczna
Wyciąg z kwiatów bywa stosowany do produkcji kremów i płynów do twarzy.
Roślina ozdobna
Uprawiana w ogródkach, głównie ze względu na swoje kwiatostany.
Ciekawostki
Dawniej w Bawarii, w wigilię św. Jana arnikę wtykano na brzegach pól w celu ochrony przed gradobiciem. Ustawiona w oknie miała chronić przed uderzeniem pioruna.
